An introduction to our early Welsh manuscrips with contributions from sixteen contemporary poets. The Mabinogi, Arthur, Taliesin, Dafydd ap Gwilym ... each and every one of them are well known in Wales and beyond. But when did these names first appear in books, and indeed in which books, and why? Cyfrol sy'n cyflwyno rhai o lawysgrifau cynharaf yr iaith Gymraeg ac sy'n cywain ymatebion un ar bymtheg o feirdd cyfoes iddynt. Y Mabinogi, Arthur, Taliesin, Dafydd ap Gwilym ... maen nhw i gyd yn enwog iawn yng Nghymru a thu hwnt. Ond ym mhle cafodd yr enwau hyn eu cofnodi mewn llyfr am y tro cyntaf? A phryd? Ac ar gais pwy? A pham?

The Mabinogi, Arthur, Taliesin, Dafydd ap Gwilym … each and every one of them are well known in Wales and beyond. But when did these names first appear in books, and indeed in which books, and why? This striking book provides an excellent introduction to six of Wales' most iconic Welsh manuscripts: The Black Book of Carmarthen, The Book of Aneirin, The Hendregadredd Manuscript, The Book of Taliesin, The White Book of Rhydderch and The Red Book of Hergest. Also included are poems and articles by 16 contemporary poets, inspired by our most valued treasures. CERDDI: ‘Arddangosfa’r Pedwar Llyfr’ - Myrddin ap Dafydd ‘Arddangosfa’r Pedwar Llyfr - Dafydd John Pritchard ‘Mererid’ - Hywel Griffiths ‘cerdd ddarogan’ - Christine James ‘Pa Ŵr yw’r Bownser?’ - Eurig Salisbury ‘Gloywgan’ - Gwyn Thomas ‘Pais Dinogad’ - Huw Meirion Edwards ‘Marwnad Pom’ - Gruffudd Owen ‘Taliesin’ - Emyr Lewis ‘Cad Coedwig’ - Aneirin Karadog ‘Mab a Roddwyd’ - Menna Elfyn ‘Ynys’ (detholiad) - Gwyneth Lewis ‘Trydar Duw i Gynddelw Brydydd Mawr’ - Damian Walford Davies ‘Pengwern’ - Tudur Dylan Jones ‘Mwy no Thân mewn Eithinen …’ - Gruffudd Antur YSGRIFAU: 'Llyfr Du Caerfyrddin' - Eurig Salisbury 'Llyfr Aneirin' - Eurig Salisbury 'Llawysgrif Hendregadredd' - Eurig Salisbury 'Llyfr Taliesin' - Eurig Salisbury 'Llyfr Gwyn Rhydderch' - Eurig Salisbury 'Llyfr Coch Hergest' - Eurig Salisbury ‘Awdl o Lyfr Aneirin’ – Gwyn Thomas ‘Cynddelw Brydydd Mawr’ – Eurig Salisbury ‘Dal i Fusnesa’ (Llyfr Coch Hergest) – Twm Morys

Fe wyddwn i lawer mwy am Llyfr Mawr y Plant nag am Lyfr Du Caerfyrddin. Wrth edrych yn ôl, dwrdiaf fy hun am fyw fel iâr tan fwced. Ond nawr fe wn i lawer yn fwy am y Llyfr Du, ynghyd â rhai o’n trysorau llenyddol eraill. Ymatebion a geir yma gan feirdd cyfoes i Lyfr Du Caerfyrddin, Llyfr Aneirin, Llawysgrif Hendregadredd, Llyfr Taliesin, Llyfr Gwyn Rhydderch a Llyfr Coch Hergest. Yn ei gyflwyniad, ar ôl dyfynnu Morgan Llwyd, a ddisgrifiodd lyfrau fel ‘ffynhonnau’, cyfeiria Eurig Salisbury at y llawysgrifau dan sylw fel ‘Chwe tharddell ddiwylliannol a dyfodd yn rhyferthwy ... eu dyfroedd yn llifo’n llafar hyd heddiw’. Nod y gyfrol, meddai, yw tywys cynulleidfaoedd newydd tuag at yr hen ryfeddodau hyn. Diolch am yr arweiniad. Mae hwn yn nod gwerth chweil, gan mai syniad llawer ohonom am y llawysgrifau hyn yw memrynau’n hel llwch ar silffoedd tywyll, anhygyrch. Creiriau amgueddfaol. Ond gwerth y llawysgrifau, medd Eurig, yw eu bod nhw’n dal i fod yn berthnasol heddiw. Maent, meddai, ‘yn ogofâu hud o drysorau’. Cloddir y trysorau hynny gan un ar bymtheg o feirdd cyfoes. Mae i’r gair ‘buarth’ yn y teitl arwyddocâd gan mai un o’i ystyron yn Llyfr Taliesin oedd man ymgynnull neu hafan. Mae’r penodau sy’n cyfeirio at y chwe llawysgrif yn gyfuniadau o ffeithiau hanesyddol a chefndirol clir a syml ynghyd â cherddi perthnasol gan rai o’r beirdd. Dywedir, er enghraifft, am Lawysgrif Hendregadredd mai yn Abaty Ystrad-fflur, lai na milltir o’m cartref, y cofnodwyd y fersiwn Lladin ac un o’r fersiynau Cymraeg. Teimlaf yn freintiedig! Ond peidiwch â meddwl mai rhyw gyfraniad sych, ysgolheigaidd a geir yma. Trowch at farwnad Gruffudd Owen i ‘Pom’ ac fe’ch heriaf i ddal heb chwerthin. Bochdew, gyda llaw, oedd Pom (1991–1996). A llwydda Eurig Salisbury i dynnu cymhariaeth rhwng Arthur a chlwb nos Pier Pressure yn Aberystwyth. Ac wrth drafod y Llyfr Coch mae Twm Morys yn cymharu ei chwilota ymhlith geiriau tywyll â ‘busnesa’ Miss Marple. Ni ddylwn gloi’r adolygiad hwn heb gyfeiriad at ddiwyg y gyfrol. Mae hi’n odidog o hardd. Sylwaf mai’r dylunydd yw Olwen Fowler. Haedda gael ei chydnabod ymhlith y cyfranwyr disglair eraill, rhy niferus i’w henwi yma.

Born in Cardiff in 1983 and raised both in the city and in south-west Wales, Eurig taught himself the ancient Welsh poetic art of cynghanedd when he was thirteen. He has won awards in many Eisteddfods (Welsh cultural festivals) from a young age. Eurig was one of five young poets who took part in a successful poetry tour in 2006, Crap ar Farddoni, and in the same year he won the prestigious Chair competition at the National Urdd Eisteddfod in Denbighshire. His first volume of poetry, Llyfr Glas Eurig (‘Eurig’s Blue Book’), was published in 2008, and a book of children’s poetry, Sgrwtsh!, in 2011. Eurig is a research fellow at the University of Wales Centre for Advanced Welsh and Celtic Studies at Aberystwyth, where he is currently working on the Guto’r Glyn Project. He is Bardd Plant Cymru (Welsh Children’s Poet Laureate) 2011–13 and Hay Festival International Fellow 2012–13 Cafodd Eurig ei eni yng Nghaerdydd yn 1983 a’i fagu yn y ddinas ac yn Llangynog ger Caerfyrddin. Dysgodd ei hun i gynganeddu pan oedd yn dair ar ddeg, gan fynd ati i ennill gwobrau a chystadlaethau mewn nifer o eisteddfodau. Yn 2006, cymerodd ran yn nhaith farddoniaeth Crap ar Farddoni ac enillodd Gadair Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd Sir Ddinbych. Cyhoeddwyd ei gyfrol gyntaf o farddoniaeth, Llyfr Glas Eurig, yn 2008, ac yn 2011 cyhoeddodd Sgrwtsh!, cyfrol o farddoniaeth i blant. Mae Eurig yn Gymrawd Ymchwil yng Nghanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru yn Aberystwyth. Bu’n rhan o Brosiect Guto’r Glyn (www.gutorglyn.net), a bellach mae’n aelod o dîm prosiect Cwlt y Seintiau yng Nghymru. Ef oedd Bardd Plant Cymru 2011–13 a Chymrawd Rhyngwladol y Gelli 2012–13.